Το ρύζι και οι... ρίζες της παγκόσμιας φτώχειας
Το ρύζι αποτελεί τη βάση της διατροφής για το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη, καθώς πέραν των 3,5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων στηρίζονται στο δημητριακό αυτό για την πρόσληψη τουλάχιστον 20% των ημερήσιων θερμιδικών αναγκών τους. Θεωρείται βασική τροφή για την Ασία, ενώ η κατανάλωσή του αυξάνεται ραγδαία και στην Αφρική και Λατινική Αμερική, εξαιτίας της οικονομικής ανάπτυξης αλλά και της αύξησης του πληθυσμού.
Τί συμβαίνει όμως με το ρύζι; Είναι σημαντικό να εξερευνήσουμε κάποια βασικά ζητήματα που άπτονται της παραγωγής, εμπορίας και κατανάλωσης του ρυζιού, για να κατανοήσουμε τον αντίκτυπο που έχουν στους ανθρώπους, το περιβάλλον και την οικονομία.
Η αυξανόμενη ζήτηση ρυζιού ασκεί μεγάλη πίεση στους παραγωγούς, οι οποίοι για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της αγοράς καταφεύγουν στις μονοκαλλιέργειες, και την επακόλουθη χρήση χημικών λιπασμάτων, εδαφοβελτιωτικών και φυτοφαρμάκων. Παράλληλα, οι πρώτες ποικιλίες γενετικά τροποποιημένου ρυζιού έχουν ήδη εγκριθεί στις ΗΠΑ, ενώ αίτηση εκκρεμεί στην ΕΕ, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο για μελλοντική παραγωγή γενετικά τροποποιημένου ρυζιού. Οι επιπτώσεις των πιο πάνω έχουν καταστροφικές συνέπειες στο περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα, ενώ είναι γνωστοί και οι κίνδυνοι προς την ανθρώπινη υγεία.
Ας ρίξουμε μια ματιά και στον παραγωγό, ποιος παράγει αυτό το πολύτιμο τρόφιμο; Περίπου 80% της παγκόσμιας παραγωγής ρυζιού παράγεται από μικρούς παραγωγούς και καταναλώνεται τοπικά, ενώ 200 εκατομμύρια νοικοκυριά στην Ασία και την Αφρική στηρίζουν το βιοπορισμό τους στην καλλιέργειά του. Τα τελευταία χρόνια, το κόστος της παραγωγής ρυζιού έχει αυξηθεί, εξαιτίας της αύξησης της τιμής του πετρελαίου, της αυξανόμενης ζήτησης και εντατικοποίησης της παραγωγής, της μείωσης του κατάλληλου εδάφους και νερού, αλλά και της αστάθειας των τιμών, της κερδοσκοπίας και της αβεβαιότητας στην τροφοδοσία.
Το κόστος αυτό μεταφέρεται κυρίως στους παραγωγούς, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο τη δική τους επισιτιστική ασφάλεια και κυριαρχία. Με απλά λόγια, ο γεωργός που καλλιεργεί αυτή τη βασική τροφή δυσκολεύεται να την αγοράσει και να την παρέχει στη δική του οικογένεια. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί λόγω της σκληρής δουλειάς που απαιτείται, οδηγεί τους νέους να απομακρύνονται από τον τομέα αυτό, με επακόλουθο τη σταδιακή γήρανση και μείωση των παραγωγών ρυζιού. Αυτός ο φαύλος κύκλος αποσυντονίζει συνεχώς το σύστημα παραγωγής του δημητριακού αυτού, γεγονός που επηρεάζει και τις τιμές στην παγκόσμια αγορά.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), παρόλο που μόνο 5% της παγκόσμιας παραγωγής ρυζιού είναι προϊόν εμπορίας στην παγκόσμια αγορά, εντούτοις επηρεάζει την τιμή του στις τοπικές αγορές. Ίσως αυτό να μην είναι εμφανές στο μέσο Ευρωπαίο πολίτη, καθώς καταναλώνει περίπου 8 kg ρυζιού το χρόνο. Όταν όμως ένας μέσος πολίτης στο Μιανμάρ (Βιρμανία) καταναλώνει 227 kg ρυζιού το χρόνο, καθώς αποτελεί την κύρια τροφή στο τραπέζι του τρεις φορές τη μέρα, ενώ ξοδεύει 25 – 50% του εισοδήματός του σ’αυτό, τότε και η παραμικρή διακύμανση στην τιμή του ρυζιού είναι ικανή να διαταράξει την επισιτιστική του ασφάλεια και να τον θέσει σε κατάσταση φτώχειας. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι σύμφωνα με το FAO, ο κόσμος ήδη παράγει 150% της τροφής που χρειάζεται για να παρέχεται αρκετή και ισορροπημένη τροφή σε όλο τον πλανήτη.
Ας δούμε λοιπόν πώς μπορούμε ως ενεργοί πολίτες να συμβάλουμε στη βελτίωση της κατάστασης. Ένα πρώτο βήμα είναι η ενημέρωση, καθώς μόνο έτσι μπορούμε να κάνουμε συνειδητές επιλογές με σεβασμό προς τους ανθρώπους και τη φύση. Πηγαίνοντας πίσω στο γεγονός ότι υπάρχει ήδη υπεραρκετή τροφή στον πλανήτη για να τραφούμε όλοι, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι μέρος του προβλήματος είναι η αλόγιστη σπατάλη τροφής, η οποία οδηγεί σε υπερπαραγωγή. Αν μειώσουμε λοιπόν την τροφή που πετάμε, τότε μειώνεται η ανάγκη για αύξηση της παραγωγής και αντιστρέφουμε το μη-βιώσιμο σύστημα που περιγράψαμε πιο πάνω.
Ως πολίτες είναι δύσκολο μεν να λάβουμε δραστικά μέτρα για άμεση παρέμβαση προς τον άδικο τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι παραγωγοί ρυζιού, μπορούμε όμως να πιέσουμε τα κράτη μας να τους προστατεύσουν ενδυναμώνοντας τις νομοθεσίες που διαφυλάσσουν δίκαιες εμπορικές σχέσεις. Η εγκαθίδρυση ενός δίκαιου συστήματος εμπορίου θα ωφελήσει τους μικρούς παραγωγούς ανά τον κόσμο, καθώς θα λαμβάνουν το δίκαιο μερίδιο των εσόδων που τους αναλογεί.
Το Future Worlds Center, μαζί με τέσσερις εταίρους από το Ηνωμένο Βασίλειο, την Αυστρία, τη Βουλγαρία και την Ελλάδα, υλοποιούν το πρόγραμμα ‘Χαρτογραφείστε το Γεύμα σας’ (Map Your Meal), το οποίο στοχεύει στην ενημέρωση των πολιτών γύρω από τα θέματα βιώσιμης παραγωγής τροφίμων και τα εναλλακτικά συστήματα επισιτισμού. Μέσω του προγράμματος, σxεδιάζει μια δωρεάν περιεκτική εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα, μέσω της οποίας οι καταναλωτές θα μπορούν να βρίσκουν πληροφορίες για την προέλευση των τροφίμων, τον τρόπο παραγωγής και τις επιπτώσεις της παραγωγής και του εμπορίου στις τοπικές κοινότητες, το περιβάλλον και την οικονομία. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στο Future Worlds Center ή στην ιστοσελίδα του προγράμματος www.mapyourmeal.org
Σοφία Αρναούτη
Συντονίστρια της Έρευνας για το Πρόγραμμα ‘Map Your Meal’